I. Giới thiệu
Thiên Chúa, với tư cách là Đấng Tạo Hóa và Cứu Chuộc, là trung tâm của Kinh Thánh và thần học Kitô giáo. Tuy nhiên, hiểu biết về Thiên Chúa không chỉ giới hạn trong một quan niệm đơn giản. Thánh Kinh, từ Cựu Ước đến Tân Ước, đã cung cấp những mặc khải về Thiên Chúa, và các nhà thần học đã dành nhiều thế kỷ để suy tư về bản chất và các thuộc tính của Ngài. Điều này dẫn đến một sự phát triển phong phú trong hiểu biết về Thiên Chúa, từ một Đấng Sáng Tạo quyền năng đến một Đấng yêu thương và cứu độ nhân loại qua Chúa Giêsu Kitô. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát cách Thiên Chúa được mô tả trong Thánh Kinh, đồng thời thảo luận về sự phát triển của quan niệm về Ngài trong thần học Kitô giáo.
II. Thiên Chúa trong Cựu Ước
1. Thiên Chúa là Đấng Sáng Tạo
Thiên Chúa xuất hiện ngay từ đầu trong Sách Sáng Thế như là Đấng Sáng Tạo toàn bộ vũ trụ. "Lúc khởi đầu, Thiên Chúa sáng tạo trời đất" (St 1,1). Thiên Chúa tạo dựng vũ trụ ex nihilo (từ hư không), không bị giới hạn bởi bất kỳ nguồn lực nào. Công trình sáng tạo của Thiên Chúa nhấn mạnh quyền năng tuyệt đối của Ngài và sự phụ thuộc hoàn toàn của mọi thụ tạo vào Ngài. Đối với con người, điều này đặc biệt có ý nghĩa, vì Thiên Chúa tạo dựng họ "theo hình ảnh của Ngài" (St 1,27), một biểu hiện rõ ràng của tình yêu và sự quan tâm của Thiên Chúa đối với loài người.
Sách Sáng Thế cũng miêu tả Thiên Chúa không chỉ là Đấng sáng tạo vật chất, mà còn là Đấng ban sự sống. Sự kiện tạo dựng con người từ bụi đất và thổi hơi sự sống vào họ (St 2,7) biểu thị mối quan hệ mật thiết giữa Thiên Chúa và nhân loại. Trong cách tiếp cận này, Thiên Chúa không xa cách mà đồng hành cùng con người, thể hiện qua việc Ngài đi dạo trong vườn Eden với Ađam và Evà (St 3,8).
2. Thiên Chúa là Đấng Giao Ước
Cựu Ước đặc biệt nhấn mạnh Thiên Chúa là Đấng thiết lập và trung thành với Giao Ước của Ngài với dân Israel. Giao ước đầu tiên được thiết lập với Noah sau trận Đại Hồng Thủy (St 9,8-17), và sau đó là các giao ước với Abraham, Isaac, Jacob, và đặc biệt là với Môsê tại núi Sinai (Xh 19-24). Những giao ước này không chỉ là những cam kết về mặt luật pháp, mà còn là biểu hiện của tình yêu và sự quan tâm của Thiên Chúa đối với dân được chọn.
Qua mỗi giao ước, Thiên Chúa mặc khải về Ngài một cách sâu sắc hơn. Với Môsê, Thiên Chúa tự giới thiệu bằng danh xưng: "Ta là Đấng Hiện Hữu" (Xh 3,14), một danh xưng (YHWH) mang ý nghĩa tự tồn và bất biến. Điều này chỉ rõ rằng Thiên Chúa không chỉ là Đấng tạo dựng mà còn là Đấng hiện diện và đồng hành với dân Israel trong suốt hành trình của họ.
3. Thiên Chúa là Đấng Công Chính và Thương Xót
Thiên Chúa trong Cựu Ước vừa được mô tả là Đấng công chính, thực thi các phán xét ngay thẳng, vừa là Đấng thương xót, sẵn sàng tha thứ cho tội nhân. Trong các sách ngôn sứ, chẳng hạn như Isaia và Giêrêmia, Thiên Chúa không chỉ lên án những hành động bất chính của dân Ngài mà còn mời gọi họ trở về với Ngài trong tinh thần ăn năn. Ngài tuyên bố: "Dù mẹ có quên đứa con thơ của mình, thì Ta cũng không quên ngươi" (Is 49,15), thể hiện lòng thương xót vô hạn của Ngài.
Đồng thời, Thiên Chúa cũng không bỏ qua sự bất công và tội lỗi. Ngài là Đấng công chính, sẽ thực hiện phán quyết đối với những ai không tuân giữ giao ước của Ngài. Điều này cho thấy Thiên Chúa trong Cựu Ước không chỉ là Đấng bảo vệ, yêu thương mà còn là Đấng công bình.
4. Thiên Chúa là Đấng Siêu Việt
Mặc dù Thiên Chúa đồng hành với con người, Ngài vẫn giữ khoảng cách siêu việt. Người Israel cảm nhận Thiên Chúa là "Đấng ở trên cao", xa vời, không thể tiếp xúc trực tiếp. Điều này thể hiện rõ trong truyền thống Israel và được phản ánh qua hình ảnh Thiên Chúa "ẩn mình" (Is 45,15), nơi mà con người không thể nhìn thấy Ngài và sống sót (Xh 33,20). Tuy nhiên, sự siêu việt của Thiên Chúa không ngăn cản Ngài can thiệp và hành động trong lịch sử của dân Israel.
III. Thiên Chúa trong Tân Ước
1. Thiên Chúa qua Chúa Giêsu Kitô
Tân Ước đưa ra một sự mặc khải lớn lao và mang tính cách mạng về Thiên Chúa: Thiên Chúa không chỉ là Đấng Tạo Hóa và Cứu Chuộc, mà còn trở thành một con người qua Chúa Giêsu Kitô. Khởi đầu Tin Mừng Gioan tuyên bố: "Lúc khởi đầu đã có Ngôi Lời. Ngôi Lời vẫn hướng về Thiên Chúa, và Ngôi Lời là Thiên Chúa" (Ga 1,1). Chúa Giêsu là Ngôi Lời nhập thể, hiện thân của Thiên Chúa trong thế giới này. Qua Giêsu, con người không còn phải tìm kiếm Thiên Chúa trong sự xa vời mà đã có thể thấy và gặp gỡ Ngài trực tiếp.
Chúa Giêsu không chỉ là người giảng dạy về tình yêu Thiên Chúa, mà Ngài chính là tình yêu ấy. Qua những phép lạ và sự tha thứ tội lỗi, Chúa Giêsu tỏ bày bản chất yêu thương và thương xót của Thiên Chúa. Cuộc đời, sự chết và phục sinh của Ngài là sự kiện cứu chuộc toàn thể nhân loại, thể hiện tình yêu vô biên của Thiên Chúa dành cho loài người.
2. Thiên Chúa Ba Ngôi
Tân Ước cũng đưa ra một trong những mặc khải quan trọng nhất về Thiên Chúa: Thiên Chúa Ba Ngôi. Chúa Giêsu thường xuyên nhắc đến mối quan hệ giữa Ngài, Chúa Cha và Chúa Thánh Thần. Tại lễ Rửa Tội của Chúa Giêsu (Mt 3,16-17), sự hiện diện của cả Ba Ngôi được tỏ bày: Chúa Cha phán từ trời, Chúa Con chịu phép rửa, và Chúa Thánh Thần ngự xuống như chim bồ câu.
Quan niệm về Ba Ngôi Thiên Chúa là một điều đặc biệt của Kitô giáo. Thiên Chúa, theo giáo lý Kitô giáo, là một trong bản thể nhưng hiện hữu trong ba ngôi vị riêng biệt: Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần. Ba Ngôi này không phải là ba vị thần khác nhau, mà là một Thiên Chúa duy nhất trong sự hiệp nhất trọn vẹn.
3. Thiên Chúa của Lòng Thương Xót và Cứu Chuộc
Tân Ước đặc biệt nhấn mạnh Thiên Chúa là Đấng Cứu Chuộc, Đấng đến để cứu loài người khỏi tội lỗi. Chúa Giêsu, qua cái chết trên thập giá và sự phục sinh, đã hoàn tất kế hoạch cứu chuộc của Thiên Chúa. Trong dụ ngôn người con hoang đàng (Lc 15,11-32), Thiên Chúa được mô tả như một người cha luôn sẵn sàng đón nhận người con tội lỗi trở về. Đây là một hình ảnh đầy nhân hậu và gần gũi về Thiên Chúa, Đấng luôn sẵn lòng tha thứ và ban ơn cứu độ.
Cuộc khổ nạn và phục sinh của Chúa Giêsu không chỉ là minh chứng cho tình yêu vô điều kiện của Thiên Chúa mà còn là nền tảng cho sự cứu rỗi mà Ngài ban cho nhân loại. Sự phục sinh của Chúa Giêsu khẳng định chiến thắng của Thiên Chúa trên tội lỗi và sự chết, mở ra con đường cứu rỗi cho tất cả những ai tin vào Ngài.
IV. Sự phát triển của Thần học về Thiên Chúa
1. Thiên Chúa trong các Công Đồng và Giáo Phụ
Sự phát triển của hiểu biết về Thiên Chúa không dừng lại sau khi các sách Tân Ước được hoàn thành. Các Công Đồng của Giáo Hội và các giáo phụ đã đóng vai trò quan trọng trong việc định hình và bảo vệ giáo lý về Thiên Chúa. Công Đồng Nicêa (325) và Công Đồng Constantinople (381) đã giải quyết các tranh cãi liên quan đến bản chất của Thiên Chúa và khẳng định tín điều Thiên Chúa Ba Ngôi. Những suy tư của các giáo phụ như thánh Augustinô và thánh Tôma Aquinô đã làm sâu sắc thêm sự hiểu biết về Thiên Chúa, đặc biệt là trong mối quan hệ giữa Ba Ngôi.
Thánh Augustinô trong tác phẩm "Confessions" đã ví Thiên Chúa như sự tồn tại của tình yêu, nơi mà Chúa Cha là Đấng yêu thương, Chúa Con là Đấng được yêu, và Chúa Thánh Thần là tình yêu giữa họ. Điều này nhấn mạnh rằng bản chất của Thiên Chúa không chỉ là quyền năng mà còn là tình yêu trọn vẹn và vĩnh cửu.
2. Các Thuộc Tính của Thiên Chúa trong Thần học
Thần học cũng dành nhiều thời gian để khám phá và giải thích các thuộc tính của Thiên Chúa. Các thuộc tính này được chia thành hai loại: thuộc tính siêu nhiên và thuộc tính đạo đức.
- Thuộc tính siêu nhiên: bao gồm sự toàn năng, toàn tri, vĩnh hằng, và bất biến của Thiên Chúa. Thánh Tôma Aquinô, trong tác phẩm Summa Theologica, đã giải thích rằng Thiên Chúa là nguồn cội của mọi sự hiện hữu và không chịu ảnh hưởng của thời gian hay sự thay đổi.
- Thuộc tính đạo đức: bao gồm tình yêu, lòng thương xót, và sự công chính của Thiên Chúa. Những thuộc tính này thể hiện qua các hành động của Thiên Chúa trong lịch sử cứu độ và trong cuộc sống của mỗi con người.
3. Thiên Chúa và Mầu Nhiệm Nhập Thể
Một trong những điểm nổi bật trong thần học Kitô giáo là mầu nhiệm Nhập Thể, nơi Thiên Chúa đã trở thành người trong con người Chúa Giêsu Kitô. Mầu nhiệm này không mâu thuẫn với các thuộc tính siêu việt của Thiên Chúa, mà ngược lại, nó biểu hiện sự sâu xa của tình yêu Thiên Chúa dành cho nhân loại. Thiên Chúa, mặc dù là Đấng vượt trên thời gian và không gian, đã chọn để đi vào lịch sử và chia sẻ thân phận con người qua Chúa Giêsu.
V. Kết luận
Bản chất của Thiên Chúa trong Thánh Kinh và thần học Kitô giáo là một sự mặc khải dần dần, bắt đầu từ sự nhận biết Thiên Chúa trong Cựu Ước như là Đấng Tạo Hóa, Đấng Giao Ước và Đấng Công Chính, đến sự mặc khải trọn vẹn qua Chúa Giêsu Kitô trong Tân Ước, nơi Thiên Chúa được biết đến như Đấng yêu thương và cứu chuộc. Sự phát triển của thần học qua các thế kỷ đã giúp chúng ta hiểu sâu hơn về mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi và các thuộc tính của Ngài, đồng thời khẳng định rằng Thiên Chúa là một Đấng vừa siêu việt vừa gần gũi, vừa công chính vừa yêu thương. Điều này tạo nên nền tảng vững chắc cho đức tin Kitô giáo, khẳng định rằng Thiên Chúa là nguồn cội và đích đến của mọi sự sống.
Tài liệu tham khảo
